Mexico kiest ‘presidenta’

Claudia Sheinbaum. Foto: Toya Sarno Jordan

In juni zijn de presidentsverkiezingen in Mexico en één ding staat al vast: het wordt een vrouw. Claudia Sheinbaum (61), oud-burgemeester van Mexico-Stad, is de kandidaat van de zittende, linkse regeringspartij en voormalig senator Xóchitl Gálvez (60) vertegenwoordigt de centrumrechtse oppositiecoalitie.

Latijns-Amerika kent een lange traditie van vrouwelijke leiders, van onder anderen Isabel Perón in Argentinië (1974-1976) en Violeta Chamarro in Nicaragua (1990-1997) tot Michelle Bachelet in Chili (2006-2010 en 2014-2018). Mexico daarentegen heeft zich nog niet eerder massaal achter een vrouwelijke leider geschaard. Daar kwam vorig jaar verandering in. Zowel de regeringspartij als de oppositie kozen een vrouwelijke presidentskandidaat. Als op 2 juni de Mexicanen naar de stembus gaan is de keuze tussen Claudia Sheinbaum en Xóchitl Gálvez. Een van hen zal de eerste vrouwelijke president van Mexico worden.

Klare taal

Nadat de huidige Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador (70), beter bekend als AMLO, zijn rechterhand Claudia Sheinbaum had aangewezen als zijn favoriet als nieuwe lijsttrekker, won zij vervolgens de interne verkiezing (van vijf mannen). Niet lang daarna verscheen de documentaire Claudia op YouTube. Om ophef over propaganda te voorkomen begint de film over Sheinbaums leven met de disclaimer dat de beelden bedoeld zijn voor partijgenoten. De documentaire laat er dan ook geen twijfel over bestaan: Sheinbaum wordt de nieuwe Mexicaanse president.

De oppositiecoalitie presenteerde haast tegelijkertijd hun eigen kandidaat, senator Xóchitl Gálvez. Zij is bij het Mexicaanse publiek vooral bekend vanwege haar klare taal en ludieke acties. Als protest tegen het volgens haar ‘prehistorische’ voorstel van AMLO om het Mexicaanse kiesstelsel te hervormen kwam ze bijvoorbeeld verkleed als een verkleed als een tyrannosaurus rex de senaat binnen. Nadat ze vriendelijk werd verzocht om de zaal te verlaten omdat “de Mexicaanse senaat geen pretpark is”, trok ze haar dinosauruspak uit. Haar punt was gemaakt en haar populariteit steeg.

Selfmade woman

De politieke carrière van beide kandidaten begon zo’n twintig jaar geleden. In 2000 werd Sheinbaum benoemd tot klimaatsecretaris van Mexico-Stad om de luchtvervuiling aan te pakken. En in 2003 werd Gálvez door toenmalig president Vicente Fox gevraagd om het Nationale Instituut van Inheemse Volken te leiden. Afgezien van dit presidentiële verzoek is het verhaal van Xóchitl Gálvez dat van een selfmade woman.

Als klein meisje verkocht ze gelatinepuddingen op de markt om haar familie financieel bij te staan. Haar vader gaf zijn salaris voornamelijk in de kroeg uit. Op haar zestiende verhuisde ze naar de Mexicaanse hoofdstad om technische informatica te studeren. Ze combineerde haar studie met een bijbaan als telefoniste en vanwege haar goede cijfers kreeg ze een studiebeurs om zich te kunnen specialiseren in robotica en kunstmatige intelligentie.

Xóchitl Gálvez. Foto: Eneas via Wikimedia Commons.

Na haar studie richtte Gálvez haar eigen ingenieursbureau voor slimme gebouwen op. Zakelijk ging het haar behoorlijk voor de wind. In 1999 werd ze door het World Economic Forum uitgeroepen tot een van de honderd wereldleiders van de toekomst en een jaar later verscheen ze op de lijst van het weekblad Businessweek met de nieuwe zakenelite van Latijns-Amerika. Tegelijkertijd startte Gálvez, wier familie inheemse wortels heeft, een stichting die zich inzet om ondervoeding bij inheemse kinderen in Mexico te bestrijden.

Klimaatactivist

Claudia Sheinbaum komt uit het intellectuele milieu van Mexico-Stad. Op haar zesde begon ze met balletlessen, maar na de middelbare school stopte ze hiermee om natuurkunde te studeren en het universitaire roeiteam te versterken. In de jaren tachtig raakte ze betrokken bij de studentenbeweging die protesteerde tegen de neoliberale aanpak van de Mexicaanse regering. Over die turbulente tijd zegt Sheinbaum in de documentaire Claudia: “Het grote probleem van het neoliberalisme is dat het rechten in handelswaar en privileges veranderde.”

Na cum laude te zijn afgestudeerd vertrok ze met een vierjarige onderzoeksbeurs naar Berkeley, Californië. Hierna bleef ze betrokken bij de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM) en publiceerde tientallen essays, onder andere over de CO2-uitstoot van de Mexicaanse cementindustrie. In 2007 werd ze lid van het VN-klimaatcomité om de risico’s van klimaatverandering te evalueren.

Beide presidentskandidaten kunnen dus indruk maken met hun cv. Sheinbaum lijkt de perfecte persoon om het land door de klimaatcrisis te navigeren. Als burgemeester van Mexico-Stad (2018-2023) zorgde ze voor de elektrificatie van de stadsbussen en liet ze het dak van de enorme voedselmarkt Central de Abasto in een zonnecentrale veranderen. En Gálvez weet als geen ander welke voordelen kunstmatige intelligentie voor de economie en samenleving kan bieden.

Feministische leuzen

Sheinbaum heeft aangegeven dat zij het beleid van AMLO zal voortzetten, zij het met enkele aanpassingen vanwege het simpele feit dat ze een vrouw is. Maar dat een natie een vrouw als staatshoofd heeft, betekent niet automatisch een vooruitgang in het verbeteren van de levenssituatie van vrouwen. Dit vereist namelijk een progressieve, feministische agenda die noch Sheinbaum noch Gálvez op dit moment hebben. Beide kandidaten zijn voorstander van ieders vrije keuze voor abortus (sinds vorig jaar niet meer strafbaar in Mexico), maar kwesties als gendergerelateerd geweld en loonongelijkheid staan niet prominent op hun verkiezingsprogramma’s.

Bovendien hebben feministen in Mexico-Stad Sheinbaum nog niet vergeven voor haar rol tijdens de protesten van 2019. De aanleiding van die demonstraties was de groepsverkrachting van een tienermeisje door vier politieagenten. Tijdens dit protest tegen gendergeweld werd de Engel van de Onafhankelijkheid, een van de bekendste monumenten van de hoofdstad, beschilderd met feministische leuzen. Sheinbaum, de eerste vrouwelijke burgemeester van Mexico-Stad, zag dit als een provocatie en liet vervolgens een geblindeerd hekwerk rond het standbeeld plaatsen. Volgens feministische groeperingen vond Sheinbaum het monument schijnbaar belangrijker dan de noodkreet van duizenden vrouwen.

Dwars door het oerwoud

Gálvez is het eens met de bekende slogan van de huidige president “voor het welzijn van allen, eerst de armen”, maar met zijn strategie om mensen uit de armoede te helpen is ze het totaal niet eens. Zo ziet ze weinig in AMLO’s voorstel voor een kortere werkweek (van 48 naar 40 uur), in zijn maatregelenpakket om de hoge inflatie tegen te gaan of zijn financiële steun voor jongeren tussen 18 en 29 jaar. Gálvez pleit voor internettoegang voor alle kinderen in Mexico en financiële steun voor jongeren die een eigen bedrijf willen beginnen. Ook is ze voorstander van een efficiënte regering. Zij noemt de in haar ogen achteloosheid waarmee belastinggeld over de balk wordt gesmeten door de Mexicaanse regering schrikbarend en weerzinwekkend.

In haar campagne hekelt Gálvez de Mayatrein, een megaproject van 1.500 kilometer spoor dwars door het oerwoud, dat volgens AMLO wordt aangelegd om welvaart te brengen in Chiapas, de armste regio van het land. De constructie pakt nu al miljarden Mexicaanse peso’s duurder uit dan verwacht. “Hoe is het mogelijk dat de president niet weet hoeveel geld de aanleg van de Mayatrein gaat kosten? Improvisatie en verkeerde data kunnen niet de basis zijn voor infrastructuurprojecten”, aldus de sofware engeneer.

Geborduurde bloemen

Bij fotomomenten kruist Xóchitl Gálvez haar wijs- en middelvinger tot een x, haar eerste voorletter. Claudia Sheinbaum daarentegen maakt met haar twee handen een c, die ze samen tot een hartje vormt. Net als icoon Frida Kahlo (1907-1954) kleden Sheinbaum en Gálvez zich in huipils – kleurrijke tunieken met geborduurde bloemen en vogels. Dit doen ze om te laten zien dat ze trots zijn op hun land. Sheinbaum liet op Instagram haar veelkleurige collectie tunieken zien: “Ik heb de liefde voor onze tradities van mijn moeder geërfd. Ik zie in de klederdracht het hart en de ziel van ons volk.”

Desalniettemin vindt socioloog Natividad Gutiérrez van de UNAM deze modetrend in de Mexicaanse presidentiële race ongepast: “Als ze huipils dragen als een soort toenadering tot het volk, is dat een verkeerde interpretatie van wat het Mexicaanse volk is. Laten we de kandidaten eraan herinneren dat de meeste Mexicanen kleding ‘made in China’ dragen.” Fans op social media vinden de traditionele borduursels en precolumbiaanse sieraden die de twee presidentskandidaten dragen echter prachtig.

Met de m van moeder

Tijdens haar campagne herhaalt Sheinbaum veelvuldig: “Mexico wordt niet langer geschreven met de m van machismo, maar met de m van moeder.” Niet alle vrouwen in Mexico kunnen zich hier echter in vinden. Zo zegt content manager Claudia uit Durango: “We kunnen wel praten over gendergelijkheid en het beëindigen van het machismo in Mexico, zodra een vrouw de top van de hiërarchie, het presidentschap van een land, heeft bereikt. Maar krijgen deze twee vrouwen echt de kans? Mexico zou er zeker beter op worden als het land zou worden geregeerd door een vrouw, maar samen met een politieke partij geleid door een meerderheid van vrouwen.”

Grafisch ontwerper Lizeth uit het noordelijke Mexicali: “Jammer genoeg is de president slechts het gezicht van een politieke partij. Ik geloof dus niet dat de dingen zullen veranderen in Mexico, ook al is het een vrouwengezicht.” Beeldmaker, illustrator en dj Karla uit Tulum is stellig: “Een feministisch Mexico zou een Mexico zijn zonder vrouwenmoorden of verkrachtingen, met steun voor alleenstaande moeders, met gelijke salarissen, met een rechtssysteem dat slachtoffers van gendergeweld daadwerkelijk steunt en begeleidt. Ik zie geen voorstellen die fundamentele veranderingen teweeg zullen brengen. Om de toekomst van Mexico vrouwelijk te laten zijn, is er veel meer nodig dan alleen een vrouw op de presidentiële stoel.”

Ferenz Jacobs is cultureel antropoloog en kunstcriticus.